Luận ngữ luôn là quy tắc vàng mà kẻ sỹ theo đuổi và thực hành, là một trong những kinh điển quan trọng của Nho gia, cũng là một trong Tứ Thư. 

“Hán thư – Nghệ văn chí” của Ban Cố thời Đông Hán có nói: “Luận ngữ là những lời Khổng Tử trả lời đệ tử, người đương thời và những lời các đệ tử trao đổi với nhau rồi hỏi ý kiến Khổng Tử. Thời đó mỗi đệ tử ai nấy ghi chép riêng, sau khi Khổng Tử qua đời, các đệ tử tập hợp lại biên tập và bàn luận soạn ra, cho nên gọi là Luận ngữ“. 

Còn Sử ký là thông sử viết theo thể “kỷ truyện” (các câu chuyện của nhân vật), gồm 130 quyển, ghi lại lịch sử từ thời Hoàng Đế đến năm Chinh Hòa thứ ba thời Hán Vũ Đế, tổng cộng 3000 năm do Tư Mã Thiên thời Tây Hán biên soạn. 

Sử ký có nội dung phong phú, không tô vẽ khoa trương cái tốt đẹp, không che giấu cái xấu của người ta. Mục đích Tư Mã Thiên viết Sử ký là “thăm dò mối quan hệ giữa trời và người, am hiểu hết mọi sự đổi thay từ xưa đến nay, và biến nó thành ngôn luận của một nhà”, “quan sát từ đầu đến cuối, xem thịnh vượng nhìn suy bại”.

Theo “Luận ngữ” học làm người

1- Cái mình không muốn, đừng làm cho người

Tử Cống hỏi: “Có chữ nào mà có thể thực hành suốt đời không?”.

Khổng Tử đáp: “Chữ Thứ (tha thứ). Cái mình không muốn, đừng làm cho người”.

Câu nói này đối với hậu thế có ảnh hưởng rất lớn, lưu truyền rất rộng, là một trong những chuẩn tắc của Nho gia.

Sự tình mình không muốn làm, đừng cưỡng ép cho người khác.

Học cách suy nghĩ đặt mình vào vị trí người khác, trước khi làm việc đầu tiên nghĩ một chút, nếu là bản thân, liệu có nguyện ý tiếp nhận sự việc này không?

Để trái tim mình hòa đồng cùng với trái tim người khác, học cách đứng ở góc độ người khác mà xử lý vấn đề thì xung đột giữa người với người sẽ giảm đi rất nhiều.

Học cách tha thứ cho người khác, lý giải người khác, cũng chính là khoan dung với người khác. 

Người có tấm lòng rộng rãi, mối quan hệ với người sẽ càng tốt, càng nhận được sự tôn trọng của người khác.

2- Quân tử ăn nói chậm rãi, làm việc nhanh nhẹn

Lời nói của quân tử thì cẩn thận, làm việc hành động thì nhanh nhẹn.

Làm người khi đối nhân xử thế, nên nói ít làm nhiều.

Trong Thái căn đàm có nói: Miệng là cửa của tâm, giữ miệng không kín đáo sẽ tiết lộ chân cơ.

Nói nhiều cho nên sai cũng nhiều.

Miệng lưỡi như dao kiếm, giết người không đổ máu.

Dư luận vô tình, một câu mà không chú ý, có thể hủy một người. 

Họa từ miệng mà ra, người ăn nói xằng bậy, hại người hại mình. 

Làm việc nên cần mẫn; thay vì khua môi múa mép, chi bằng trầm ổn làm việc một cách chắc chắn.

Thứ phát ra từ miệng là không khí, điều trực tiếp làm mới là thành tích thực sự. 

Dù là bạn bè, người yêu, đồng nghiệp, không ai thích một người mà cả ngày cứ nói đùa. 

3- Lấy chính trực báo oán, lấy đức báo đức

Trong “Luận ngữ – Hiến vấn”: 

Người nào đó hỏi: “Có thể lấy đức báo oán không?”.

Khổng Tử đáp: “Vậy lấy cái gì có thể báo đức? Lấy chính trực báo oán, lấy đức báo đức”.

Người có lòng nhân thì yêu thương người. Khổng Tử tuyên giảng nhân nghĩa thật, chứ tuyệt không phải là một người cố tỏ ra tốt với người khác. 

Thiện lương nếu không có nguyên tắc thì chính là yếu đuối.

Một người cần có cái tâm thiện hành động thiện, nhưng cũng cần có nguyên tắc và vạch giới hạn.

Đại trượng phu thì đúng sai rõ ràng.

Khoan dung và lượng thứ một cách vô nguyên tắc, chính là thêm dầu vào lửa, làm hại người khác.

Lúc sự vật đạt được toàn thịnh sẽ chuyển thành suy, đạt đến cực điểm sẽ chuyển hóa; sau chất phác sẽ có văn hoa trang nhã, đây là quy luật biến hoá, cứ lặp đi lặp lại như vậy. 

Vật đạt đến cực điểm tất sẽ phát sinh theo chiều hướng ngược lại, “trăng tròn rồi sẽ khuyết, nước đầy ắt sẽ tràn”, sự việc trên đời luôn là như thế mà biến hóa. 

Nếu làm một sự việc, tiền hô hậu ủng, phía trước luôn có vạn cỗ xe để cưỡi, vậy thì nên bắt đầu cảnh giác với sự suy bại của sự việc.

Nếu làm một sự việc, liên tục gặp bế tắc, may mắn thường tránh, vậy thì kiên trì một chút, đợi qua cơn bĩ cực sẽ đến tuần thái lai.

Mạn Vũ
Theo Sound of Hope